Caravaggio, Nawrócenie w drodze do Damaszku, 1600-1

Nawrócenie w drodze do Damaszku (wersja druga)

Nawrócenie w drodze do Damaszku – to obraz namalowany przez włoskiego artystę barokowego Michelangelo Merisi da Caravaggia. Prześladujący chrześcijan Szaweł z Tarsu zmierzał właśnie do Damaszku. Po drodze olśniła go nagle światłość z nieba. A gdy upadł na ziemię, usłyszał głos, który mówił: Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? (Dz 9, 1–6).  Nawrócenie św. Pawła według Caravaggia jakby dokonało się pośród mroku nocy. Wszystko dlatego, że artysta chciał uzyskać wrażenie kontrastu między spływającym z nieba światłem a mrocznym tłem. Zrezygnował bowiem z obowiązującej w jego czasach maniery malowania Boga i aniołów. Obecność Boga jest w dziele Caravaggia pokazana właśnie jako niezwykłe światło ogarniające postać leżącego na ziemi młodzieńca. Artysta skontrastował nie tylko nadnaturalne światło ze zwykłą ciemnością nocy. Pogrążonemu w ekstazie, wznoszącemu ręce ku niebu Pawłowi przeciwstawił bardzo realistyczne wizerunki służącego i konia. Współcześni skrytykowali Caravaggia, oburzając się, że widz patrzy nie na twarz świętego, lecz na potężny zad koński, również częściowo skąpany w Boskim świetle. Zleceniodawca z rzymskiej bazyliki Santa Maria del Popolo miał pytać artystę:

"– Czemu umieściłeś konia na środku a św. Pawła na ziemi? – Bo tak!
– Czy koń jest Bogiem?
– Nie, ale stoi w bożym świetle!"

W jednym z rzymskich muzeów zachowała się wcześniejsza wersja dzieła, zupełnie odmienna.Jezus w towarzystwie aniołów nachyla się nad Pawłem, który znajduje się na pierwszym planie. Służący i koń stoją dalej, pogrążeni w mroku. Wszystko tradycyjne, zgodne z gustami ówczesnych odbiorców.

Caravaggio nie był konformistą i zrezygnował z osiągnięcia łatwego efektu. Uznał, że istotą jego dzieła jest ukazanie nawrócenia jako wewnętrznego przeżycia. Stąd tak wielki nacisk na wyeksponowanie zwyczajnego otoczenia, kontrastującego z tym, co duchowe. Na początku nie widzi się nic. Żeby cokolwiek zobaczyć, trzeba przyzwyczaić wzrok do ciemności.